Feljton o knezu Pavlu Karađorđeviću
2. deo
Kralj Petar - drugi otac
PIŠE: Miodrag Janković
 Kneginja Aurora sa sinom knezom Pavlom |
U Sankt Petersburgu, 27. aprila (15. po starom kalendaru) 1893. godine, rođen je praunuk srpskog vožda Karađorđa - Njegovo Kraljevsko Visočanstvo Knez Pavle. Knez Arsen (mlađi brat kralja Petra I) dobio je sina. Mati kneza Pavla zvala se Aurora (na srpskom: Zorka) Pavlovna Demidov di San Donato (rođena Trubeckoj) i bila je potomak najstarijih plemićkih porodica u Evropi. Prinčevi Trubeckoj vode poreklo od madžarskog kralja Bele II Slepog i Jelene, ćerke srpskog velikog župana Uroša Belog iz 12 veka. Demidove je uveo u plemstvo ruski car Petar Veliki 1720. godine. Aurorin otac Pavle Pavlovič Demidov je bio guverner Kijeva. Imao je dve kćerke, druga, Moina, bila je udata za kneza Simeona Abamaleka Lazareva i pošto nije imala dece, posle muževljeve smrti, nastanila se na svom imanju Pratolino kod Firence gde je čuvana kolekcija umetničkih dela Nikolaja Demidova koja se tada smatrala najskupocenijom na svetu. Usinila je kneza Pavla i on ju je posle njene smrti nasledio. Aurora se razvela od kneza Arsena 1896, preudala i živela u Torinu, gde je umrla 28. juna 1904.
Svog trogodišnjeg sina i njegovu dadilju Ruskinju Knez Arsen je preselio u Ženevu, kod svog brata Petra. Tako je knez Pavle odrastao zajedno sa decom kralja Petra. Na početku veka, 1900. godine, tada još knezu Petru je uspelo da svoju decu, Jelenu, Đorđa i Aleksandra pošalje na školovanje u Rusiju, a Pavla je upisao u školu gospođice Brehbil u Ženevi i otpustio njegovu dadilju.
Knez Pavle je tako započeo svoj život usamljenika i nije nikakvo čudo, kako su kasnije primetili njegovi učitelji, da je taj senzibilni dečak vrlo rano ispoljio veliku ljubav prema umetnosti, prema tom idealnom svetu u kome ne opstojava laž, u kome lepota štiti posvećene u tajnu i u kome je toplo kao na krilu majke koje nema.
A onda je došla ta 1903. godina. Mladi knez se slučajno našao u radnoj sobi svoga strica, budućeg kralja Petra, kada su iz Beograda stigli glasnici zaverenika koji tek što su ubili kralja Aleksandra i kraljicu Dragu Obrenović. Oni su do detalja opisali sve što se dešavalo te sudbonosne noći između 28. i 29. maja. I ti opisi su se duboko urezali u pamćenje kneza Pavla koji je do kraja života imao košmare iz kojih se budio govoreći: Ne, nemojte ih ubiti.
 Kralj Petar I Karađorđević |
Narodna skupština u Beogradu je jednoglasno izabrala Petra Karađorđevića za kralja Srbije i knez Pavle je nastavio školovanje u Drugoj muškoj gimnaziji. Nalazila se između Vlajkovićeve i današnje Skupštine, pored Panđeline zgrade i 1910. preseljena je bila u Makedonsku ulicu. Ta lepa zgrada je srušena u bombardovanju 1941. godine i na tom placu je danas zgrada Politike. Knez Pavle je sedeo u istoj klupi sa Savom Popovićem. Sava je posle bio anarhista, pa komunista, likovni kritičar i sovjetski obaveštajac u Engleskoj odakle je bio proteran. Bio je i slikar, član "Crvenog kamernog orkestra" Mustafe Golubića, a u beogradskim levičarskim krugovima tridesetih godina poznat kao "Sava glista" i "Sava anarhista". Bio je upleten u puč koji se odigrao 27. marta 1941. godine.
U dvoru (danas Skupštini grada), knez Pavle je bio smešten u jednu sobu pod krovom. Kralj mu je za vaspitača dodelio profesora Druge muške Milorada Pavlovića-Krpu (1865-1957) koji je posle bio ratni sekretar vojvode Živojina Mišića ("Vojvoda Mišić od Suvobora do Maribora", Beograd 1922.). Kralj Petar je želeo da mladi knez bude što svestranije obrazovan i poslao ga je u Italiju sa njegovom guvernantom, gospođicom Butković i Miloradom Pavlovićem. Putovali su po celoj Italiji i duže se zadržali u Napulju, a profesor Pavlović je o svemu redovno izveštavao kralja. Svoj boravak u Italiji sa mladim knezom Pavlom opisao je u knjizi "Napuljske šetnje", Beograd, 1911. Često su, na zahtev kneza Pavla odlazili u San Martini, gde se nalazio muzej italijanskog kralja, peli se na Vezuv i obilazili Pompeje. Profesor je zapisao da je knez bio priseban i razborit i trezveniji od ostalih svojih vršnjaka. "Hoće da zna više nego što mu se može dati", zapisao je vaspitač i zaključio da mladi knez ima više sklonosti za muziku nego za književnost. I pored toga, knez je znao napamet mnoge srpske narodne pesme. Isto tako, tad je uočena kneževa sklonost ka kolekcionarstvu. U Napulju je kupio prve porcelane iz čuvene francuske manufakture u Sevru.
 Knez Pavle sa tetkom Moinom |
Kao gimnazijalac, knez Pavle je svake godine za vreme letnjeg raspusta odlazio svojoj tetki Moini, na imanje Pratolino kraj Firence. Vila Demidovih nalazila se u ogromnom parku koji je bio ograđen zidom kilometrima dugačkim i smatrana je za najbogatiji privatni muzej Italije. Podigao ju je veliki toskanski vojvoda Frančesko di Mediči 1569. godine i dao da se ukrasi delima Đanbolonje, Amantija i Buontalentija. Vojvoda Lorenco di Mediči ju je nazvao Pratolino i poklonio svojoj ljubavnici Bjanki Kapelo. Postoji nekoliko fotografija na kojima se vidi knez Pavle u usamljenoj šetnji parkom Pratolina koji podseća na neke pejzaže velikog i misterioznog Đorđonea. Da li je u Pratolinu mladi knez već započeo da sanja svoj, beogradski muzej?
 Pratolino, 1913. |  Pratolino: Knez Pavle u šetnji |
 |  |
Pratolino, 1913.
 Pratolino: Apenino - Đanbolonja |  Pogled na Firencu iz Pratolina |
 Pratolino - borov gaj |  Pratolino, 1913. |
U svakom slučaju, knez Pavle je već tada postao kolekcionar. Svome zetu Nilu Balfuru je govorio o plavoj šolji sa tacnom iz manufakture u Sevru, koju je kao dečak otkupio od jednog stranog diplomate akreditovanog u Beogradu. U austrougarskom bombardovanju Beograda 1914. pogođen je dvor i u njegovom potkrovlju stradala je i prva kolekcija kneza Pavla. On lično je, posle rata, sačinio popis: kolekcija starih tanjira i statueta iz Sevra, Saksa, zatim, jedna slika kneza Demidova u mletačkom ramu, jedna slika velikog francuskog slikara Davida, biblioteka "stara srpska izdanja", ikona Svetog apostola Pavla od srebra, velika ikona Majke Božije naročite izrade u zlatu, srebru i emajlu, još deset starih ikona, akvarel-portret kneževe majke Aurore u srebrnom ramu, slika kneginje Perside Karađorđević u ramu od bronze, biblioteka starih naučnih izdanja, 320 knjiga u kožnom povezu i drugo.
Imao je 19 godina kad je položio sa odlikom veliku maturu. Njegovi profesori su pohvalili kneževe umne sposobnosti i marljivost. Već tada je govorio ruski, francuski, srpski, nemački a počeo je da uči i engleski jezik.
