Pokrovitelj
Film
Knjige o 27. martu
Rehabilitacija
Sahrana na Oplencu
Godišnjica
Saznajte više...
- "Istina o 27. martu" u Titelu (4. jul 2011.)
- Promocija knjige u vršačkoj Gradskoj biblioteci (18. mart 2010.)
- Princeza na FPN (Gostovanje princeze Jelisavete i autora knjige na Fakultetu političkih nauka u Beogradu)
Istina o 27. martu: Prikaz knjige (Kišobran, april 2008.)
ISTINA O 27. MARTU
Polemika o knjizi u dnevnom listu Politika
"Novootkrivene istine" o 27. martu
7. april 2008.
Povodom teksta „Knez Pavle i istina o 27. martu”
Poslednjih nekoliko godina pojavili su se publicistički radovi koji nam pretenciozno „otkrivaju istinu” o martovskim događajima 1941. godine. Pri tom njihovi autori i novinarske apologete javnosti saopštavaju kako pre njih niko nije uspeo da otkrije od komunista dugo skrivanu istinu o tim događajima. Takav je i pogled novinara Ilije Rapajića, objavljen u „Politici” 27. marta, o knjizi „Knez Pavle – istina o 27. martu” „istoričara” Miodraga Jankovića i novinara Veljka Lalića (Beograd, 2007, drugo izdanje). Novinar Rapajić nas podseća da je „prošlo 18 godina od kada je, zahvaljujući gotovo mitskoj odanosti princeze Jelisavete Karađorđević svome ocu knezu Pavlu, počela da se skida gvozdena zavesa kojom je oko pola veka bila okovana istina o 27. martu 1941”.
Kako ističe Rapajić, Miodrag Janković (koji uopšte nije istoričar) i novinar Lalić „napravili su odličnu analizu dokumenata” i „najtemeljnije istraživanje dokumenata u vezi sa 27. martom”. Ovakva konstatacija nekompetentnog novinara uvreda je za mnoge profesionalne istoričare i publiciste koji su od 1941. godine pa do danas objavili brojne knjige drugačijeg viđenja martovskih događaja od komunističkog.
Kontroverzni događaji, odnosno pristupanje Jugoslavije Trojnom paktu 25. marta i državni udar 27. marta 1941, svojom složenošću fasciniraju istoričare, jer se pred njima otkriva kolorit internacionalnih ideološko-političkih snaga koje su takav ključni događaj nastojale da iskoriste za svoje interese. Srpski narod, ili bolje rečeno „topovsko meso” za interese velikih, u svom poznatom zapaljivom „slobodarskom maniru” uleteo je u veliku kataklizmičnu avanturu. Načelo neutralnosti, koje je u nemačko-jugoslovenskim pregovorima garantovano Jugoslaviji, preko noći, beogradskim udarom, pretvara se u ratnu agoniju i stradalništvo srpskog naroda u Jugoslaviji.
Srpski narod, baš kao i u poslednjoj deceniji XX veka, bio je, nažalost, u vreme martovskih događaja u centru svetske pažnje. Preko Beograda se prelamao sukob svetskih sila, pa je o njemu, na prvim stranicama, pisala štampa zaraćenih strana, Sjedinjenih Američkih Država, neutralnih zemalja, naglašavajući onu stranu zbivanja koja je odgovarala ideologiji i politici zemlje kojoj su pripadali. Sa najvećim oduševljenjem za događaj pisala je štampa liberalno-demokratskih i neutralnih zemalja.
Može se sa dosta argumenata tvrditi da je „27. mart” delo britanske politike koja je preko svojih obaveštajnih službi (Intelidžens servis, Uprava za specijalne poslove – SOE) angažovala probritanski orijentisane građanske političare, oficire anglofile, Srpsku pravoslavnu crkvu, koja je imala preko Nikolaja Velimirovića i patrijarha Gavrila Dožića veoma bliske i prijateljske odnose sa Anglikanskom crkvom. Neposredni mehanizam državnog udara pokrenut je od Engleza, po odluci Vinstona Čerčila i Entoni Idna, a sve zamisli su sprovedene preko britanskog poslanika u Beogradu Ričarda Kembela, koji je označavao oficira Boru Mirkovića za operativnog izvršioca puča, dok je generalu Dušanu Simoviću pripadala reprezentativna vojna, ali i politička uloga.
Uloga kneza Pavla u martovskim događajima bila je nezavidna. Britanski i američki diplomatski predstavnici u Jugoslaviji pojačavali su pritisak na kneza Pavla da ne pristupi Trojnom paktu. Oni su upotrebljavali sva sredstva da primoraju kneza Pavla da sledi strategiju Londona i Vašingtona o otporu po svaku cenu. Knez Pavle je imao dve mogućnosti: da se odupre nemačkom pritisku i pretvori zemlju u ruševine ili da kapitulantski popusti i time sačuva živote. Iz dotadašnjeg iskustva on nije imao iluzija o Hitlerovim garancijama (o njegovom verolomstvu), ali nije mogao ni da se odluči za otpor kada nije bilo izgleda da će ga Britanci u tom trenutku podržati.
Postfestum, događaj od 27. marta 1941. godine svojatali su građanski politički činioci i pokreti. Četnici Dragoljuba Mihailovića slavili su godišnjice 27. marta u četničkom štabu na „slobodnim srpskim planinama” (Ravna gora). Liberalna građanska emigracija, tokom i posle rata, svečano je obeležavala dvadesetsedmomartovske jubileje, kritikujući komunistički režim u Jugoslaviji što je egoistički prisvojio taj događaj samo za sebe.
Beogradski prevrat je na kraju različito ocenjivan, u krugu srpskog građanstva, monarha, emigracije, četnika, „korporativaca” Nedića i Ljotića. Kralj i emigrantski prvaci su iskorišćavali događaj kao moralni kapital. Za njih je 27. mart bio „narodna revolucija” i izraz volje čitavog naroda. Četnici su državni udar ideologizovali, smatrajući da je srpska državna misao, ispoljena tog dana, trijumfovala na Ravnoj gori. Za predsednika vlade Dragišu Cvetkovića taj datum bio je „koban”, jer da nije bilo prevrata „Jugoslavija bi sačuvala svoj državni organizam; izbeglo bi se i nasilno uzimanje vlasti od strane komunista; ne bi bilo Nezavisne Države Hrvatske, pokolja, žrtava, ratnih zarobljenika, ekonomske pljačke, razbijanja teritorijalnog integriteta Jugoslavije”.
Prof. dr Branko Petranović i ja objavili smo, danas već daleke 1990, voluminoznu tematsku zbirku dokumenata „27. mart 1941” u kojoj su prezentirani i analizirani upravo navedeni uticaji i stavovi.
Na kraju da upozorim pisce i publiciste. Proglašavati neku knjigu „istinom o 27. martu” u najmanju ruku neozbiljno je, jer se radi o vrlo kontroverznom i kompleksnom događaju koji zahteva dugogodišnje studiozno istraživanje profesionalnih, ali i iskusnih istoričara.
Naučni savetnik Instituta za savremenu istoriju
Nikola Žutić
(Politika On-line)
