Feljton o knezu Pavlu Karađorđeviću
9. deo
Puč pripreman godinama
PIŠE: Miodrag Janković
Kako je izveden puč kojim je oboren namesnički režim 27. marta 1941? Ko su bili domaći protagonisti?
Kominterna je, 1924. objavila platformu za borbu protiv Jugoslavije. Rečeno je da su narodi Jugoslavije i nacionalne manjine ugroženi od Srba, da je sam srpski narod hegemonistički.
Kominterna je preko svojih agenata širila ocene da je jugoslovenska država glavna imperijalistička snaga ne samo na Balkanu nego i u Evropi, da je Srbija okupirala Hrvatsku, Sloveniju i druge jugoslovenske zemlje, a da je srpski narod onaj koji ugnjetava sve druge narode u Jugoslaviji. Komunistička partija Jugoslavije, koja je od ubistva Milorada Draškovića u Delnicama, 21. jula 1921. godine, bila u ilegalnosti, prihvatila je sve ocene Kominterne o srpskim narodu i definisala koncept likvidacije Jugoslavije odlukama 4. kongresa KPJ u Drezdenu 1928. godine. Treba reći da je posle 6. januara 1929. g. Komunistička partija Jugoslavije pozvala narode na oružani ustanak obrazlažući da je kraljev državni udar izvršen sa ciljem kako bi se Jugoslavija pripremila za napad na Sovjetski Savez! Komunista Filip Filipović pozivao je narod Srbije na razbijanje Jugoslavije i davanje podrške formiranju posebnih država od Hrvatske, Slovenije, Crne Gore, Srbije, Makedonije. Posle kongresa KPJ u Beču, 1926. godine, srpski komunisti su prihvatili rezoluciju u kojoj je tvrđeno da su u Jugoslaviji potčinjene "Slovenija, Hrvatska, Makedonija, Crna Gora i Vojvodina, a da su Srbi - potčinitelj u najširem smislu te reči". I dodajmo još ovo: godine 1932, partijski list "Proleter" (decembar 1932, broj 28) piše: "U posljednje vrijeme počinje da se širi, osobito u Lici i Sjevernoj Dalmaciji, ustaški pokret protiv srpskih okupatorskih vlasti. (...) Komunistička partija pozdravlja ustaški pokret ličkih i dalmatinskih seljaka i stavlja se potpuno na njegovu stranu. Dužnost je svih komunističkih organizacija i komunista da taj pokret pomognu i predvode."
Najozbiljniju organizaciju sa ciljem da se obori režim oformio je pod okriljem dnevnika "Politika" njen direktor i glavni i odgovorni urednik Vladislav Ribnikar negde 1928. godine, posle svog povratka sa puta u SSSR.
Godine 1933, gotovo celu redakciju "Politike" sačinjavaju članovi ilegalne KPJ ili njeni simpatizeri a uputstva za akcije stizala su iz Moskve. U "Politici" se skuplja "Crvena pomoć", novac za fondove KP Jugoslavije.
Od 1938. godine, u "Politici" deluje "Vaspitna grupa" agit-propa KPJ. Na sastancima se čitaju partijski materijali i vodi diskusija o važnim ideološkim pitanjima. Malo neočekivano, 1939. godine "Politika" se opredeljuje za Broza.
Nezavisno od oficira koji su kovali zaveru, članovi Srpskog kulturnog kluba su obrazovali 1938. godine tajno udruženje Konspiracija sa ciljem da se obori namesnički režim.
Ova organizacija osnovana je po ugledu na "Crnu ruku" i vrbovala je članove po istom metodu kako su to nekada činili Apis i drugovi. Civile je u petorke okupljao Slobodan Jovanović, a oficire bivši "crnorukci" Antonije Antić, Velimir Vemić, kao i zet Dragiše Vasića major Srba Popov.
Sredinom 1940. godine, došlo je do ujedinjavanja anirežimskih struja, dakle do saradnje oficira (na čelu sa gen. Mirkovićem i Simovićem) i Konspiracije koju su vodili čelnici Kulturnog kluba.
Pored Slobodana Jovanovića i Dragiše Vasića, kao članovi Konspiracije navode se Dragoslav Stranjaković i tada već ostareli Živojin Balugdžić, bivši ministar Dvora i kraljevski ambasador, novinar.
Sovjetski obaveštajac Mustafa Golubić (1889-1941) osnovao svoju nezavisnu mrežu u Beogradu kojom je rukovodio iz Beča Crveni kamerni orkestar.
Organizuje 1921. atentat na kralja Aleksandra. Kasnije, uspešno organizuje ubistvo Lava Trockog u Meksiku. Staljin ga šalje (februar 1941.) u Beograd sa zadatkom da ubije Tita i podigne ustanak. Njegove planove Titu otkrio Rodoljub Čolaković. Posle dizanja u vazduh smederevske tvrđave (5. juni 1941.) biva potkazan Gestapou i uhapšen. Ispitivao ga je i mučio potpukovnik Gestapoa Hans Helm. Mustafa je streljan u Pionirskom parku. Posle ulaska Crvene armije u Beograd eshumiran i prenesen u Moskvu.
Njegovom orkestru pripadali između ostalih: Ljubica i Pavle Popović, Čile Kovačević, Blagoje Nešković, Radivoje Uvalić, Čeda Popović, Živojin Pavlović, Rodoljub Čolaković, Voja Nikolić, Pavle Bastajić, Vlajko Begović, Dragiša Vasić, Čedo Kruševac, Ratko Pavlović, Vuk Dragović (veza između vlasnika "Politike" Vladislava Ribnikara i Mustafe Golubića), Božin Simić...
Aktivnu ulogu u puču imaju i Radoje i Živan Knežević, Milan Gavrilović, Miša Trifunović, Miloš Tupanjanin, Jovan Đonović, braća Popovići: Sava, Uglješa i Žarko.
General Bora Mirković smatra se za glavnog pučistu. Evo kako je on objasnio svoje razloge Dragiši Cvetkoviću nekoliko godina posle rata:
"Pre nego što sam odlučio da izvršim državni udar, lomio sam se danima, da dođem do tebe, i u prijateljstvu, koje je već vladalo među nama, potražimo zajednički izlaz iz stvorene situacije. I pokolebam se u poslednjem momentu, kad sam se već bio spremio da tražim prijem i sastanak s tobom.
Sve je ovo bila istorijska nužda, i kao da je sve s neba dolazilo, a radi grehova počinjenih na svima stranama državnog i društvenog života, došla je i kazna.(...) a što se sve pak onako desi, kako ti napred rekoh: Božja promisao."
General Mirković je duži niz godina radio na pripremi puča. Evo šta je on zapisao: "Duhovno sam sve pripremio. Bila je potrebna samo jedna zapovest i sve bi bilo izvršeno takoreći u magnovenju. Moje familijarne nezgode sprečile su me u tome, jer sam očekujući poboljšanje u porodičnom životu propustio momenat da ostvarim moju već utvrđenu zamisao.
Da sam još tada izvršio udar narodnog oslobođenja, ratni događaji iz 1941. godine ne bi nas zatekli ovako nepripremljene. Sve ono što je vuklo zemlju u blato desetinu godina trebalo je, po mojoj zamisli, da se utopi u krvi, bespoštedno i do poslednjeg krivca, pa makar to išlo i do miliona."
Ipak, sticajem okolnosti, ovaj zanesenjak sa visokim činom uspeo je da ostvari svoju zamisao 27. marta 1941. godine.
Od posledica njegove akcije za svega četiri godine, stradalo je mnogo više Srba nego što je on nameravao da pobije kako bi se izvelo "narodno oslobođenje".
U Beču, 25. marta, Dragiša Cvetković je, u ime vlade Kraljevine Jugoslavije, potpisao protokol o pristupanju Jugoslavije Trojnom paktu.
